Մանրամասն որոնում (արխիվ)
03.11.2024
 
Իրանի Ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհուրդը որոշում է ընդունել Իսրայելին պատասխան ռազմական հարված հասցնելու վերաբերյալ։ Հերքվել է արևմտյան ԶԼՄ-ների տեղեկությունը, թե Իրանը մտադիր է գրոհել Իսրայելը Իրաքի տարածքից առաջիկա օրերին՝ մինչև ԱՄՆ-ի նախագահի ընտրությունները։ «Իրանի պատասխանը Իսրայելի ագրեսիային իրավունքի հարց է, որը մեզ համար հստակ որոշված է, և այն, թե ինչպես ենք գործելու, կախված է պլանից»,- ասել է իրանցի բարձրաստիճան պաշտոնյան։               
 
Նորություններ » Խո­նար­հում Սա­ր­յա­նին

Խո­նար­հում Սա­ր­յա­նին

Խո­նար­հում Սա­ր­յա­նին
06.03.2020 | 01:57
«Կա­րող է թվալ, թե նրա բո­լոր աշ­խա­տանք­նե­րը վա­ղուց ար­դեն հայտ­նի են։ Չէ՞ որ նա իր դա­րի խո­շո­րա­գույն նկա­րիչ­նե­րից մեկն է, և կան նրան նվիր­ված տաս­նյակ տպա­գիր գր­քեր, ալ­բոմ­ներ, վե­րատ­պու­թյուն­ներ, բազ­մաբ­նույթ հոդ­ված­ներ... Մինչ­դեռ, ան­շուշտ, Սա­րյա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան հիմ­նա­հար­ցե­րի նոր հա­յե­ցա­կար­գա­յին մեկ­նա­բա­նու­թյան ինք­նու­րույն փոր­ձեր դեռ կծա­գեն բազ­միցս, քան­զի նրա ժա­ռան­գու­թյու­նը հաս­տա­տուն ձևով մտել է 20-րդ հա­րյու­րա­մյա­կի հոգևոր մշա­կույ­թի դա­սա­կան ար­ժեք­նե­րի գան­ձա­րա­նը»։
Ա­լեք­սանդր ԿԱ­ՄԵՆՍ­ԿԻ
ՏՈ­ՆԱ­ՀԱՆ­ԴԵ­ՍԻ ՈՒՐ­ՎԱ­ԳԻ­ԾԸ
Օ­րեր ա­ռաջ, սույն տար­վա փետր­վա­րի 29-ին լրա­ցավ գե­ղան­կար­չու­թյան հան­ճա­րի 140-ա­մյա­կը։ Տա­րին սա­րյա­նա­կան է, բո­վան­դա­կու­թյամբ` ա­յո՛, ձևով` ո՛չ։ Պե­տա­կան ա­տյան­նե­րը հա­վուր պատ­շա­ճի գնա­հա­տե­ցի՞ն դա­րի խո­շո­րա­գույն նկա­րիչ­նե­րից մե­կի հո­բե­լյա­նը, ան­շուշտ` ո՛չ։ Գնա­հա­տե­ցին, ա­յո, բայց` ձեռ­քի հետ։ Այս­պես, փետր­վա­րի 28-ին մեկ­նար­կե­ցին հո­բե­լյա­նա­կան մի­ջո­ցա­ռում­նե­րը, փետր­վա­րի 29-ին ար­վես­տա­սեր հան­րու­թյա­նը ներ­կա­յաց­վեց Սա­րյա­նի դեռևս 1910-ին ստեղ­ծած և տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում վնաս­ված, վեր­ջերս էլ հո­վա­նա­վոր­նե­րի օգ­նու­թյամբ հիմ­նա­նո­րոգ­ված «Կոս­տանդ­նու­պոլ­սի շնե­րը» հան­րա­հայտ կտա­վը։ Մար­տի­րոս Սա­րյա­նի տուն-թան­գա­րա­նը և Հա­յաս­տա­նի ազ­գա­յին պատ­կե­րաս­րա­հը մար­տի 20-ին հան­րու­թյա­նը կներ­կա­յաց­նեն «Ալ­մաստ» օ­պե­րա­յի հա­մար Վար­պե­տի ա­րած ուր­վան­կար­նե­րը։
Այս­պի­սով շր­ջա­նը կար­ծես թե փակ­վում է, տո­նա­հան­դե­սը ի­րա­կա­նաց­վում ուր­վան­կա­րա­յին հապ­ճե­պու­թյամբ, այ­նինչ ա­ռի­թը կա­րե­լի է հրա­շա­լի օգ­տա­գոր­ծել և տա­րին բո­լոր կազ­մա­կեր­պել տո­նա­հան­դես­ներ` մի քա­նի ան­վա­նա­կար­գում։ Թվար­կեմ այս պա­հին միտքս ե­կած մի քա­նի­սը. «Սա­րյա­նի նա­մա­կա­նին», «Սա­րյա­նը Փա­րի­զում», «Ֆրի­ժի» շո­գե­նա­վի հր­դե­հը», «Սա­րյա­նը մե­կե­նաս» և այլն։ Բնա­կա­նա­բար, այս հան­ճա­րեղ նկար­չի ար­վես­տը պետք է թե­կուզ ժա­մա­նա­կա­վոր, մինչև տա­րե­վերջ, ա­մե­նա­տար­բեր մո­տե­ցում­նե­րով դարձ­նել մեր հան­րա­պե­տու­թյան ո­գու սո­վի ճահ­ճում խեղդ­վող քա­ղա­քա­ցի­նե­րի սե­փա­կա­նու­թյու­նը, ան­ծա­նոթ և ան­հա­սա­նե­լի Սա­րյա­նին մո­տեց­նել երկ­րի բնա­կիչ­նե­րին։ Ա­յո, հենց այս­պես, մո­տեց­նել, դարձ­նել հա­սա­նե­լի և հա­րա­զատ։ (Գրե­լով այս ա­մե­նը, ան­կաս­կած կռա­հում եմ, որ ո­րոշ տիտ­ղո­սա­կիր պճ­նա­մոլ­ներ զար­ման­քից կշ­վա­րեն, և հե­ռա­կա կար­գով «Դար­ձի կբե­րեն» հան­դուգն նվաս­տիս. ինչ­պե՜ս կա­րե­լի է կեր­պար­վես­տի ան­գամ տար­րա­կան ի­մա­ցու­թյուն­նե­րի չտի­րա­պե­տող ժո­ղովր­դա­կան զանգ­ված­նե­րի հա­մար լու­սա­բա­նել Վար­պե­տի ար­վես­տը, չէ՞ որ այ­սօր էլ նա լիո­վին բա­ցա­հայտ­ված չէ ան­գամ խո­րա­գետ սա­րյա­նա­գետ­նե­րի հա­մար)։
Ա­ռա­ջար­կում եմ եր­կի­րը ո­ղո­ղած ա­նի­մաստ ու ո­չինչ չա­սող ցու­ցա­պաս­տառ­նե­րի, ցու­ցա­փեղ­կե­րից մեր աչ­քերն ու համ­բե­րու­թյու­նը բռ­նա­բա­րող խզբ­զոց­նե­րի փո­խա­րեն ողջ տար­վա ըն­թաց­քում հան­րա­պե­տու­թյան քա­ղաք­նե­րում և ա­վան­նե­րում, մայ­րա­քա­ղա­քում և սահ­մա­նա­մերձ գյու­ղե­րում տե­ղադ­րել Սա­րյա­նի տար­բեր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի կրկ­նօ­րի­նակ­նե­րը և հան­րա­մատ­չե­լի բա­ցատ­րել, մատ­չե­լի դարձ­նել նրա ար­վես­տի գաղտ­նիք­նե­րը։ Ա­սենք այս ձևով. ին­չու՞ են Վար­պե­տի նկա­րած մր­գերն այդ­քան կեն­սա­լից և այդ­քան հայ­կա­կան, ին­չու՞ է Սա­րյա­նի նկա­րած Հա­յաս­տա­նը ամ­բող­ջաց­նում Հայ­կա­կան լեռ­նաշ­խար­հը, ի վեր­ջո` ին­չու՞ է ար­վես­տա­սեր աշ­խար­հը ե­րեկ և այ­սօր (նաև վա­ղը) փա­ռա­բա­նում նրան։ Այս ան­նա­խա­դեպ ծրա­գիրն ի­րա­գոր­ծե­լուն էա­պես կն­պաս­տեն հե­ռուս­տաե­թերն ու հա­մա­ցան­ցը։
Հա­յաս­տա­նում կա՞ն նվի­րյալ մաս­նա­գետ­ներ, ո­րոնք կլծ­վեն վե­րոն­շյալ գոր­ծին, են­թադ­րում եմ` ա­յո։
Մի խոս­քով, ու մի քիչ ամ­րաց­րեք ձեր գո­տի­նե­րը, զս­պեք օ­րե­ցօր Շա­րա­յի որ­կո­րի վե­րած­վող ձեր ա­խոր­ժա­կը (նկա­տի ու­նեմ սկո­լիոզ­նե­րով ու տար­բեր «ախ­տե­րով» տա­ռա­պող­նե­րի պարգևավ­ճար­նե­րը) ու 2020-ը հռ­չա­կեք (ուղ­ղա­կի պար­տա­վոր եք) Սա­րյա­նա­կան տա­րի։ ՈՒշ չէ։
ՍԱ­ՐՅԱ­ՆԻ ՎՐՁ­ՆԱ­ՀԱՐ­ՎԱԾ­ՆԵ­ՐԸ ԳՐ­ՉՈՎ
Վար­պե­տը գրել է և շատ է գրել։ Գրել է բազ­մա­թիվ նա­մակ­ներ, կա­տա­րել է օ­րագ­րա­յին գրա­ռում­ներ, նշա­նա­կա­լից խն­դիր­ներ է բարձ­րաց­րել, որ­տեղ մեծ նկար­չի թի­կուն­քում հս­տակ ուր­վագծ­վում է մեծ հայն ու քա­ղա­քա­ցին։
Ար­ժե, ի­հար­կե, մեր ըն­թեր­ցող­նե­րին ներ­կա­յաց­նել նկար­չի ան­պա­ճույճ և բե­ղուն գրի­չը, օգտ­վե­լով Սա­րյա­նի թոռ­նու­հի, ար­վես­տա­բան և Մար­տի­րոս Սա­րյա­նի տուն-թան­գա­րա­նի վաս­տա­կա­շատ տնօ­րեն Ռու­զան Սա­րյա­նի 2007-ին կազ­մած «Սա­րյա­նը և Փա­րի­զը» (գրա­ռում­ներ, նա­մակ­ներ, հու­շեր և հոդ­ված­ներ) ան­նա­խա­դեպ ժո­ղո­վա­ծուից։
1926-ի ապ­րի­լի 16-ին Սա­րյա­նը դուրս է գա­լիս Երևա­նից, հաս­նում է Մոսկ­վա ապ­րի­լի 21-ին։ Մոսկ­վան հյու­րըն­կա­լում է հայ նկար­չին մինչև հու­լիս ա­միս։ Հե­տո նա ճամ­փա է բռ­նում դե­պի Սանկտ Պե­տեր­բուրգ։ «Սանկտ Պե­տեր­բուրգն ինձ վրա ցն­ցող տպա­վո­րու­թյուն թո­ղեց։ Այն ա­վե­լի մո­նո­մեն­տալ էր դար­ձել, և քա­ղա­քի ա­մա­յի փո­ղոց­նե­րը նրան թան­գա­րա­նա­յին տեսք էին տա­լիս։ Հիաս­քանչ կեր­պով մտած­ված և կա­ռուց­ված շեն­քե­րը, գե­ղե­ցիկ հրա­պա­րակ­ներն ու հու­շար­ձան­նե­րը վկա­յում են կա­ռու­ցող­նե­րի կա­տա­րյալ ճա­շա­կի մա­սին»։
Նա դե­պի Փա­րիզ ճամ­փոր­դե­լիս բա­վա­կա­նին տկար էր, նյար­դե­րը տե­ղի էին տա­լիս։ Սա­կայն կյան­քում շատ բա­ներ տե­սած և շատ փոր­ձու­թյուն­ներ հաղ­թա­հա­րած 46-ա­մյա Սա­րյա­նը հաղ­թա­հա­րում է տկա­րու­թյու­նը. առջևում ճա­նա­պարհն էր, ո­րը տա­նում էր դե­պի «աշ­խար­հի մայ­րա­քա­ղաք», դե­պի Փա­րիզ։ 1926-ի սեպ­տեմ­բե­րին նա ար­դեն Փա­րի­զում էր։ «Ես սկ­սե­ցի ճա­նա­չել Փա­րի­զը հո­յա­կապ կեր­պով կազմ­ված ու­ղե­ցույց­նե­րի շնոր­հիվ։ Շատ ա­րագ հաս­նում էի այն վայ­րը, ուր պետք է գնա­յի` նս­տե­լով մետ­րո, տրամ­վայ և ավ­տո­բուս։ Այս քա­ղա­քում են հա­սակ ա­ռել ֆրա­նի­սա­կան գե­ղան­կար­չու­թյան հիաս­քանչ և գու­նեղ հս­կա­նե­րը։ Գե­ղան­կար­չու­թյու­նը, որ­պես ար­վեստ, ոչ մի տեղ, և ոչ մի երկ­րում չի հա­սել այն գա­գաթ­նե­րին, ո­րոնք նա գրա­վել է այս­տեղ, իր նոր ռեա­լիստ­նե­րով, ո­րոնց ան­վա­նում են «իմպ­րե­սիո­նիստ­ներ»։
Սա­րյանն ըմ­բոշխ­նում է Փա­րի­զը։ Նա Փա­րի­զը տես­նում է և գնա­հա­տում այս քա­ղա­քը ողջ պեր­ճան­քով և թշ­վա­ռու­թյամբ։ «Փա­րիզն աղմ­կոտ, գու­նեղ, սա­կայն նաև ան­բա­րո­յա­կան քա­ղաք է։ Այն լի է արևմտյան աշ­խար­հին հա­տուկ հա­կա­սու­թյուն­նե­րով, թե՛ զմայ­լում, թե՛, միևնույն ժա­մա­նակ, իր թույնն է նե­րար­կում։ Փա­րի­զու­հին գե­րիչ է, գե­ղե­ցիկ, գայ­թակ­ղիչ։ Նա աշ­խար­հի ա­մե­նա­հիաս­քանչ կինն է և ձգում է աշ­խար­հի բո­լոր տղա­մարդ­կանց։ Նա ու­նի դրա հա­մար անհ­րա­ժեշտ բո­լոր հատ­կա­նիշ­նե­րը և օգ­տա­գոր­ծում է իր խել­քը զգաց­մուն­քի պաշ­տա­մուն­քը կեն­դա­նի պա­հե­լու հա­մար։ «Մո­ւլեն Ռուժ» և «Ֆո­լի բեր­ժեր» կա­բա­րե­նե­րի ռե­վյու­նե­րում կի­նը մերկ է հան­դես գա­լիս բո­լո­րի առջև։ Մոն­մարտ­րը, նոր Փա­րի­զի այս թա­ղա­մա­սը, հա­մաշ­խար­հա­յին հա­սա­րա­կաց տուն է, ուր գա­լիս են բո­լոր նրանք, ով­քեր կա­րոտ են հեշ­տան­քի»։
Բայց Սա­րյա­նի գեր­խն­դի­րը Ֆրան­սիա­յի մայ­րա­քա­ղա­քում, իր խոս­քով ա­սած` «նկա­րիչ­նե­րի Մեք­քա­յում ինքն ի­րեն փոր­ձելն է»։ Զար­մա­նա­լի է, ռու­սա­կան կեր­պար­վես­տում թրծ­ված, մինչև 1910-11 թվա­կան­նե­րը հա­մաշ­խար­հա­յին նշա­նա­կու­թյան աշ­խա­տանք­նե­րով հան­րահռ­չակ­ված («Ջր­հո­րի մոտ։ Տապ օր» և այլն), նկա­րի­չը Փա­րի­զում փոր­ձում էր հայտ­նա­բե­րել սե­փա­կան նե­րաշ­խար­հի խոր­քե­րում թաքն­ված կեր­պար­վես­տի գան­ձե­րը։ «Ոս­կե գեղմ» խմ­բի կազ­մա­կեր­պած ցու­ցա­հան­դես­նե­րում նա ներ­կա­յա­նում է ար­վես­տա­սեր աշ­խար­հին փայ­լուն և անս­պա­սե­լի կտավ­նե­րով. «Նռ­նե­նու վրա», «Շոգ օր։ Վա­զող շուն»։
1909-ին նա նկա­րում է ինքն ի­րեն։ 1911-ին` ստեղ­ծում է «Ե­գիպ­տու­հի­ներ»-ը, 1914-ին` «Դե­ղին ծա­ղիկ­նե­րը»։ «Սա­րյա­նը և Փա­րի­զը» ձեզ ար­դեն ծա­նոթ ժո­ղո­վա­ծուում բա­վա­կա­նին ու­շագ­րավ հնարք են կի­րա­ռել։ Այս­պես, «Մ. Սա­րյան. Ինք­նա­դի­ման­կար. 1909» նույն է­ջում զու­գա­հեռ­վում է Վին­սենտ Վան Գո­գի եր­կու հան­րա­հայտ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյուն­նե­րի հետ, «Պրո­վան­սա­ցի հով­վի դի­ման­կա­րը (1887) և «Ինք­նա­դի­ման­կար ֆետ­րե գլ­խար­կով» (1877-1888 թթ.)։
Պոլ Գո­գե­նի «Զվար­ճանք­ներ» (1892) կտա­վի հետ է հե­ռա­կա կար­գով մր­ցակ­ցում Սա­րյա­նի 1911-ին վրձ­նած «Ե­գիպ­տու­հի­ներ» ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյու­նը և այլն։ Նա մր­ցակ­ցում է և վս­տա­հա­բար չի կորց­նում դեմ­քը։ Այ­սինքն, մեծն Մար­տի­րո­սը կա­րող էր աշ­խար­հի մի խա­ղաղ ան­կյու­նում ա­ռանձ­նա­նալ (դի­ցուք Սանկտ Պե­տեր­բուր­գում, Մոսկ­վա­յում կամ Փա­րի­զում) և զբաղ­վել միայն իր հո­գուն և մտ­քին հա­րա­զատ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տան­քով։ Նրա գե­ղար­վես­տա­կան մեծ ա­վյու­նը կաս­կա­ծի տեղ չի թող­նում, որ Սա­րյա­նը, ապ­րե­լով և ա­րա­րե­լով օ­տար եր­կինք­նե­րի տակ, շատ ա­րագ հա­մաշ­խար­հա­յին ճա­նաչ­ման և փառ­քի կար­ժա­նա­նար։ Բայց իր մեծ հայ­րե­նա­կից Ա­լեք­սանդր Թա­մա­նյա­նի (և մյուս­նե­րի նման) Սա­րյա­նը հա­վա­տա­րիմ էր իր ուխ­տին` ապ­րել և ա­րա­րել ան­հա­մար ար­հա­վիրք­նե­րից նոր շունչ քա­շած նախ­նի­նե­րի հայ­րե­նի­քում։
Նա, ինչ խոսք, ա­ռա­քյալ էր։ Կեր­պար­վես­տի ա­ռա­քյալ։
ՎԵՐ­ՋԱ­ԲԱ­ՆԻ ՓՈ­ԽԱ­ՐԵՆ
Մայ­րա­քա­ղա­քում Սա­րյա­նի կեր­պա­րը ներ­կա­յաց­ված է հա­վուր պատ­շա­ճի։ Երևա­նի կենտ­րո­նում է գտն­վում նրա ան­վան փո­ղո­ցը, Հա­յաս­տա­նի զբո­սաշր­ջա­յին խայ­ծե­րից մե­կը նրա տուն-թան­գա­րանն է, օ­պե­րա­յին հա­րա­կից այ­գում է գտն­վում նրա մար­մա­րա­կերտ փա­ռա­հեղ հու­շար­ձա­նը։ Սա­կայն այս ա­մե­նը ի­րա­կա­նաց­վել է Խոր­հր­դա­յին Հա­յաս­տա­նում։
Եր­րորդ հան­րա­պե­տու­թյան իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի հա­մար (ե­րեկ և այ­սօր) Սա­րյանն ըն­դա­մե­նը հիա­նա­լի գե­ղար­վես­տա­կան կա­պի­տալ է, որն անհ­րա­ժեշտ պա­հին մս­խում են ա­ռանց այլևայ­լու­թյան։
Սա­կայն մենք (այն է` Եր­րորդ հան­րա­պե­տու­թյու­նը) պար­տա­վոր ենք քա­վել մեղ­քը նրա ա­ռաջ, թե­կուզ այս­պես` Սա­րյա­նի ար­վես­տը հա­մաշ­խար­հայ­նաց­նել ֆիլ­մա­շա­րե­րով, պատ­կե­րագր­քե­րով և սա­րյա­նա­կան տո­նա­հան­դես­նե­րով։ Չէ՞ որ նա հա­մաշ­խար­հա­յին կեր­պար­վես­տում գրե­թե ան­հայտ է որ­պես «իր դա­րի խո­շո­րա­գույն նկա­րիչ­նե­րից մե­կը»։
Վրեժ Ա­ՌԱ­ՔԵ­ԼՅԱՆ
Դիտվել է՝ 7644

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ

ԲեռնելԲեռնել

Ասում են...

. .

Տարածաշրջանային

Այդ միջոցառումը կարող էր տեղի չունենալ Ադրբեջանում

Այդ միջոցառումը կարող էր տեղի չունենալ Ադրբեջանում

Նոյեմբերի կեսերին Ադրբեջանում տեղի է ունենալու ՄԱԿ կլիմայական մեծ խորհրդաժողովը, որը հայտնի է COP29 անունով։ Այդ միջոցառումը Ադրբեջանի համար կարևոր է մի քանի առումներով՝ երկրի միջազգային հեղինակության բարձրացումից մինչև Արցախում իրականացված ցեղասպանության միջազգային անուղղակի լեգիտիմացում։

Սոցցանցային գրառումներ

Երբ բուլկու ու երշիկի համերին խառնվում են մանկության հիշողությունները
Երբ բուլկու ու երշիկի համերին խառնվում են մանկության հիշողությունները

Բաժնի բոլոր նորությունները »

«Իրատես» թերթի արխիվից

Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան
Մեր կյան­քի հի­մերն ան­դունդ­ներն ըն­կան

Բաժնի բոլոր նորությունները »

Ծաղրանկարչի կսմիթ

«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
«Ծո­վից ծով» Հա­յաս­տան խոս­տա­ցող իշ­խա­նա­վորն ու ծա­րավ հայը
2024 © Irates.am
Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: Մեջբերումներ անելիս ակտիվ հղումը Irates.am-ին պարտադիր է: Կայքի հոդվածների մասնակի կամ ամբողջական հեռուստառադիոընթերցումն առանց Irates.am-ին հղման արգելվում է: Կայքում արտահայտված կարծիքները պարտադիր չէ, որ համընկնեն կայքի խմբագրության տեսակետին: Գովազդների բովանդակության համար կայքը պատասխանատվություն չի կրում: Էլեկտրոնային հասցե՝ info@irates.am
ԲաժանորդագրվելԳործընկերներՀետադարձ կապ
.